Апам Жумагүл түйшүкчүл, үй-турмушка күйөрман жан эле. Атам Осмон оонабасыраак, жан дүйнөсү менен жеке жашаган ойчул, 4-класс билими болсо да адабий китептерди көп окуган, кат сабаты бар инсан болчу. Ошол жылдары согуштан кийинки 60-жылдардын орто ченинде, айылдагы “Клоожун” орто мектебинде кечки класстарынан билим алат. Эл катары орто билимге ээ болот.
Улуу Ата мекендик согуштан кийин, жеңиштин шарданыбы Совет өлкөсү жер-жерлердеги чакан кокту-колоттордо жайгашкан айылдарды ирелештирүү саясатын жүргүзүүгө өтөт. Биз азыркы Сары-Булак айыл өкмөтү андагы Молотов, Сталин, Калинин, Ажике сыяктуу чакан төрт колхоздун башын бириктирип, эки колхоз түзүлөт. Кийин көп өтпөй, булар да бир колхозго биригет. Ошол 60-жылдын баш ченинен бери Калинин колхозу атыгып, дээрлик отуз жыл адрестелди.
Жашоонун жандырмагын чечүү кыйын тура. Анан калса жоктун жону катуу демекчи, ошол жокчулук жылдардагы отурукташуу процессинде колунда мыдыры барларкөрсөтүлгөн жерлерге кокту-колоттордонсүрүлө отурукташа башташат. Бул жагдай дээрлик он жыл ашык созулат. Там салууга ал-акыбалы келбегендер кечеңдеп келген тура. Атам менен апам жаңыдан баш кошуп жалгыз үй-бүлө ата-бабасы конуштаган жарык жерде 1952-жылдарга чейин болуп, өрөөнгө көчүп түшүп там-ташын түздөгөн болот. Андан бери жетимиш жылдан ашык мезгил өз доорун артка таштады.
Биз андагы турмуштун кандай болгонун кайдан билебиз. “Өлбөгөн жанга жаз келет”-деген сыяктуу, жаз келсе дараметтенген, кыш келсе кейип кепчиген жаратылыштын мыйзамдуулугунан жандуу макулуктар кайда качып кутулмак эле. Күн батып, таң атканына каниеттенген пенделер насибине, кайрат айта күн кечирсе керек. Кандай болгон ченде деле тирүү жандын көр-тиргилиги ушинтип улана берет бейм. Айтпаса деле сыры белгилүү болгон жашоо жер каймактаган алмустактан бери ушинтип эле келе берсек керек. Бул менин жеке баамым. Калганын кантип түшүнүү да, түшүнбөө да кыяматтын кыры сыяктанган жашоонун үзүлгүс сыры бойдон, ар бир адам баласынын жандуу ыжданында кала берет өңдөнөт.
Ошол биз эс тарткандан уланган жылдар аралыгында ар бир муундун түпкүрдөн тартууланган тагдыры катары келечектүү, келерки муунга кала берет деген вазыйпа “Тарых” деген сөз менен туюндалган түшүнүктүн аңдоосунда жамакталат сыяктуу.
Муну биз сыяктуу кошо муундаш, замандаш, жалындаш заман ээлеринин сезгени да. Сезбегени да бар чыгаар. Атам менен апам балдарын эрезеге жеткирүүдө эмнелерди гана кылбады экен. Бизди эрезеге жеткирүүдө көп түйшүктөнсө керек. Ал күндөр мен үчүн сыр боюнча кала берди. Бир билем. Бул 1962-жылдар болсо керек. Апам кош бойлуу эле. Ошол жарык жерден азыркы ата олутуна түшкөндөн он жылдан кийинки учур. Апам капысынан толгоо тартып калды.
Бозого ботко кайнатып жаткан болчу. Мен анын эмне экенин деле сезбейм. Күн суук. Кыштын карандай суугу жан денеңди жабыркаткандай өз жазыгынан кете элек болчу. Апам килейген бозонун боткосу кайнап жаткан көөгө, оттун көөсүнө, катмарлуу кара казанды очоктон чыгарам деп жатып өзүнчө кыйналып кеткен да, очокко от жагып жаткан жеринен Анаркүл чоң энеңди чакыр деп эки-үч кайталап айтып жиберди. Чуркаган боюнча сыртка чыктым. Анаркүл чоң энемин үйү деле алыс эмес болчу. Чымын куюн боло жеткенимче деле бир ат чабым жол эмес. Ала шалбырт мезгил болсо керек. Бутум жылаң бут. Баткак-муз аралаш, азыркынын шыбагасы менен айтканда беш минутага деле жеткен жок.
Чоң энеме жеткен соң апамдын саламын айтсам, ошондогу кырдаалда ким түшүндү дейсиң. Саламымды айтып, айта электе эле, ийик ийрип олтурган экен, колундагы ийигин ыргытып ийип эле биздин үйдү көздөй чуркап жөнөдү. Көрсө апамдын кандай акыбалда экенин билип, сезип жүргөн тура. Ошол кырдаалга кийин маани бергенимди азыркыга чейин эсимден кетире албаганымды, азыркы учурларда эмес, дайыма сөз кылып келем. Ошондогу адамдардын кыйындыгына өз апамдын, атамдын жашоосу аркылуу, биздин үй-бүлөнүн жашоосу аркылуу байлангансыйм. Анаркүл чоң эне үй деп деле айта турган эмес, камыш менен кептелген кепеге менден мурун кирип барды. Мен улалаш эле кошо кирдим. Андагы адамдардын, апамдын кайраттуулугун кара очоктун боюнда көз жарган экен. Анаркүл чоң эне апамды кучактап калды. Мен эмне кылаарымды билбей туруп калдым. Бычак, бычакты тап деди Анаркүл чоң эне. Кайсалактап жүрүп Анаркүл чоң эненин колуна бычакты карматтым. Ал киши жаңы төрөлгөн ымыркайдын киндигин кесип, апамдын көйнөгүнөн кыркып, чулгоо кылган көрүнөт. Жаңы жарык дүйнөгө келген мага кандаш болгон чүрпөнү ороп-чулгады.
Киндигине курмушу күйгүзүп басып агып жаткан канын токтотту. Мунун баары азырга чейин менин көз алдымда. Ташка тамга баскандай элестүү турат. Анаркүл чоң эне каалга тарта астанага бутун таштай апама жакындаганга чейин, кайраттуулугун караңыз. Көз алдыга азыркыга чейин тартылган көрүнүштү өзү жасап жатпайбы. Көрсө жашоого болгон аракет тура. Жан этинен чыккан наристесин эч нерсеге кыйбай, керек болсо жанын да кыюуга жасаган аракети, берилүүсү десек тереңдикте жаткан пенденин жаратылыш менен жандуунун айыгышкан күрөшү экенин танууга болбойт.
Азыр ал бир боорум бар. Бала-чакалуу. Карыды, жашы алтымыштан ашып калды.
Маматазим Жуманазаров
1 комментарий для “Сүрөттөн сүртүлгөн ойлор”